از ویژگی‌های دوران غیبت سرگردانی است؛ مخصوصا هرچه به زمان ظهور موفورالسرور آن حضرت نزدیک‌تر می‌شویم، بر شدت آن افزوده می‌شود. در این دوران، انسان‌ها به سبب در دسترس نبودن امام زمان و مخفی بودن مربیان الهی، در تحیر، و برخی نیز در گمراهی به سر خواهند برد. البته افرادی نیز به دلیل اهتمام جدی به مساله دین و تهذیب نفس از این آزمون‌ها با سربلندی به سلامت عبور کرده، ایمان خود را تا لحظه مرگ حَتَّىٰ يَأْتِيَكَ الْيَقِين به خوبی حفظ می‌کنند.
در برخی روایات، این حیرت را به خود حضرت مهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف نیز نسبت داده شده است. حیرت از نظر لغت هنگامی به کار می‌رود که شخص، در کار خود سرگردان است و گشایشی در آن نمی‌بیند. که این، به تناسب افراد متفاوت خواهد بود، از این رو سرگردانی آن حضرت، با آنچه درباره عموم مردم گفته شده، کاملا متفاوت است که در آخر همین مقاله شرح خواهم داد.
ام هانی ثقفیه گوید: بامدادی خدمت سرورم، امام محمدباقر علیه‌السلام رسیدم و گفتم: ای آقای من! آیه‌ای از کتاب خدای سبحانه و تعالی بر دلم خطور کرده است و مرا پریشان ساخته و خواب از چشمانم ربوده است. فرمود: ای ام هانی! بپرس. پرسیدم: ای سرورم! این قول خداوند: فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ* الْجَوَارِ الْكُنَّسِ، فرمود: نِعْمَ الْمَسْأَلَةُ سَأَلْتِنِي يَا أُمَ هَانِئٍ هَذَا مَوْلُودٌ فِي آخِرِ الزَّمَانِ هُوَ الْمَهْدِيُّ مِنْ هَذِهِ الْعِتْرَةِ تَكُونُ لَهُ حَيْرَةٌ وَ غَيْبَةٌ يَضِلُّ فِيهَا أَقْوَامٌ وَ يَهْتَدِي فِيهَا أَقْوَامٌ فَيَا طُوبَى لَكِ إِنْ أَدْرَكْتِهِ وَ يَا طُوبَى مَنْ أَدْرَكَه.
یعنی: خوب مساله‌ای پرسیدی. این، مولودی در آخر الزمان است. او مهدی این عترت است و برای او حیرت و غیبتی خواهد بود که اقوامی در آن گمراه شوند و اقوامی نیز هدایت یابند. خوشا بر تو اگر او را دریابی! و خوشا بر کسی که او را دریابد!
امام صادق علیه‌السلام پس از نقل داستان حضرت موسی علیه‌السلام فرمود:
و با قائم، دوازدهمین امامان علیهم‌السلام نیز چنین کند و در یک شب کارش را اصلاح فرماید؛ همچنان که کار پیامبرش موسی علیه‌السلام را در شبی اصلاح فرمود و او را از حیرت و غیبت، به روشنایی فرج و ظهور در آورد.
دوره غیبت را می توان به سه مقطع تقسیم کرد:
اول: دوران حیرت نخست؛ در اوایل ایام غیبت که باعث ظهور فرق مختلف شیعه شد. دوم: دوره حیرت میانی؛ افراد به مرور دچار ریزش شدند و البته رویش ها، به مراتب بیش از ریزش ها بوده. دوره سوم حیرت: در آستانه ظهور و آخرین ماه ها و سال های غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه این دوره حیرتی به مراتب شدیدتر از دوره نخست رخ می دهد و بسیاری دچار آسیب های کلّی یا جزیی خواهند شد.
حیرت و سرگردانی در این دوره به این خاطر است که شیعیان عموما در اثر شک و شبهه در چهارچوب دین و مذهب خود متزلزل شده و به خاطر متصل نبودن به ولی خدا عموما در امر دین و معنویات در شک و تردید به سر می برند مخصوصا که شیطان و شیطان سیرتان مانند موجودات موذی که در نبود نور بیرون آمده و فعالیت می کنند در نبود نور خدا بیرون آمده و آزادانه فعالیت کرده و مردم را در اصول اعتقادی خود به تزلزل می اندازند و البته این خود یکی از مفاد امتحانی دوره غیبت است که هر کس به فقهاء جامع الشرایط مربی وصل باشد تا حد زیادی مصون خواهد ماند.
انگیزه نگارش کتاب “کمال الدّین” نیز ماجرایی تکان دهنده و توصیف کننده اوج حیرت، حتّی بزرگان شیعه در اوان غیبت امام عصر ارواحنافداه است. شیخ صدوق در مقدّمه کتاب، جریان را چنین نقل کرده است: انگیزه من در تألیف این کتاب، آن بود که چون آرزویم در زیارت علی بن موسی الرّضا علیه السلام برآورده شد، به نیشابور برگشتم و در آنجا، اقامت گزیدم و دیدم بیشتر شیعیانی که به نزد من آمدند، در امر غیبت حیرانند و درباره امام قائم علیه السلام شبهه دارند و از راه راست منحرف گشته و به رأی و قیاس روی آورده اند. پس با استمداد از اخبار وارده از پیامبر اکرم صل الله علیه و آله و ائمّه اطهار علیه السلام تلاش خود را در ارشاد ایشان، به کار بستم تا آنها را به حقّ و صواب دلالت کنم.
مهم ترین دلیل حیرت در این دوران جهل مردم است، کسانی که عالم باشند و جهل نداشته باشند حیرتی ندارند مگر از جنس حیرتی که خود امام علیه السلام دارد، امام علیه السلام حیرتش از باب محبتی که به شیعیان دارد و می بیند که چگونه به انحراف کشیده می شوند و ایشان به امر خدا مأمور به غایب بودن است و کاری از دستش بر نمی آید است.
✍🏻شیخ قاسم رجبیان_کربلاء معلی.